ورم پا میتواند نشانه ی وجود یک لخته ی خونی (ترومبوز) در یک یا چند ورید عمقی بدن و معمولاً در پاها، باشد. ترومبوز ورید عمقی یا DVT می تواند باعث درد یا ورم پا شود. هر چند، گاهی اوقات علائم قابل توجهی وجود ندارد و شما ممکن است دچار تورم ناگهانی شوید.
بیماری های خاصی که بر نحوه ی انعقاد خون تأثیر می گذارند، می توانند باعث ابتلا به DVT شوند. زمانی که پاها برای مدتی طولانی بی حرکت بمانند (مثلاً هنگام سفرهای طولانی یا استراحت به خاطر جراحی، بیماری یا تصادف) نیز ممکن است لخته ی خون در آن ها ایجاد شود.
وجود لخته های خون در رگ عارضه ای خطرناک است. لخته های آزاد شده می توانند از طریق جریان خون حرکت کرده و در ریه ها را درگیر، و جریان خون را مسدود نمایند (که به آن آمبولی ریه می گویند). ترکیب DVT و آمبولی ریه، ترمبوآمبولی وریدی (VTE) نامیده می شود.
علائم ورم پا در اثر ترومبوز ورید عمقی
علائم ترومبوز ورید عمقی (DVT) می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ورم پا
- درد و گرفتگی در پا یا احساس کوفتگی که اغلب از ساق پا شروع می شود
- تغییر رنگ پوست پا (مانند قرمز یا بنفش شدن آن که به رنگ پوست فرد بستگی دارد)
- احساس گرما و گرگرفتگی در پای آسیب دیده
- با این حال، ترومبوز ورید عمقی می تواند بدون علائم قابل توجه نیز رخ دهد.
چه زمانی باید برای ورم پا به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز علائم DVT، باید با پزشک خود مشورت نمایید. در صورت بروز علائم آمبولی ریه (PE) – یکی از عوارض خطرناک و کشنده ی ترومبوز ورید عمقی – باید فوراً با اورژانس تماس گرفت. علائم و نشانه های هشداردهنده ی آمبولی ریه عبارتند از:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد یا ناراحتی در قفسه ی سینه که هنگام تنفس عمیق یا سرفه کردن بدتر می شود
- احساس سبکی سر یا سرگیجه
- از حال رفتن
- نبض سریع
- تنفس سریع
- خون سرفه کردن
علت و عوامل خطر ورم کردن پا در اثر لخته خون
هر چیزی که از جریان یافتن یا انعقاد مناسب خون جلوگیری کند می تواند باعث لخته شدن آن شود. علل اصلی ترومبوز ورید عمقی (DVT)، آسیب دیدن ورید در نتیجه ی جراحی یا التهاب و ناشی از عفونت یا جراحت است. موارد زیادی می توانند خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT) را افزایش دهند. هر چه فرد عوامل خطر بیشتری داشته باشد، خطر ابتلا به DVT در او بیشتر خواهد بود. عوامل خطرساز DVT عبارتند از:
1_ سن فرد
DVT می تواند در هر سنی رخ دهد اما در سنین بالای 60 سال خطر ابتلا به آن افزایش می یابد.
2_ تحرک نداشتن
انقباضات عضلانی به جریان خون کمک می کنند؛ به همین دلیل زمانی که پاها برای مدتی طولانی بی حرکت بمانند، عضلات ساق پا دیگر منقبض نخواهند شد. نشستن طولانی مدت مانند هنگام رانندگی یا پرواز و همچنین استراحت طولانی مدت در رختخواب که ممکن است ناشی از زیاد بستری ماندن در بیمارستان یا شرایطی مانند فلجی باشد، خطر ابتلا به DVT را افزایش می دهد.
3_ آسیب یا جراحی
آسیب دیدن وریدها یا جراحی می تواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
4_ بارداری
بارداری فشار درون رگ های لگن و پاها را افزایش می دهد. خطر لخته شدن خون ناشی از بارداری می تواند تا شش هفته پس از تولد نوزاد ادامه یابد. افراد مبتلا به اختلال لخته شدن ارثی به طور ویژه در معرض خطر ابتلا به آن هستند.
5_ قرص های ضد بارداری یا هورمونی
هر دوی این ها می توانند توانایی لخته شدن خون را بیشتر کنند.
6_ اضافه وزن یا چاقی
اضافه وزن باعث افزایش فشار درون سیاهرگ های لگن و پاها می شود.
7_ سیگار کشیدن
مصرف سیگار بر جریان خون و لخته شدن آن تأثیر می گذارد و می تواند خطر ابتلا به DVT را افزایش دهد.
8_ نارسایی قلبی
نارسایی قلبی خطر DVT و آمبولی ریه را افزایش می دهد. قلب و ریه ها در افراد مبتلا به نارسایی قلبی به درستی کار نمی کنند، به همین دلیل علائم ناشی از حتی یک آمبولی کوچک ریوی نیز محسوس تر خواهد بود.
9_ بیماری التهابی روده
بیماری کرون یا کولیت روده، خطر ابتلا به DVT را افزایش می دهند.
10_ سابقه ی شخصی یا خانوادگی ابتلا به DVT یا PE
در صورتی که خود شخص یا یکی از اعضای خانواده ی او به یکی یا هر دوی این شرایط مبتلا بوده، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به DVT باشد.
11_ ژنتیک
برخی افراد دارای مشکلات ژنتیکی یا تغییرات DNA هستند که باعث می شود خون راحت تر لخته شود. برای مثال، لیدن فاکتور 5 یک اختلال ارثی است که یکی از فاکتورهای انعقادی خون را تغییر می دهد. اختلال های ارثی ممکن است به تنهایی باعث لخته شدن خون نشوند مگر این که با سایر عوامل خطر ترکیب شوند.
12_ سرطان
بعضی از سرطان ها موادی را در خون افزایش می دهند که باعث لخته شدن آن می شوند. برخی از انواع روش های درمانی سرطان نیز خطر لخته شدن خون را افزایش می دهند.
عوارض ورم پا در اثر لخته شدن خون
عوارض DVT می تواند شامل موارد زیر باشد:
1_ آمبولی ریه (PE)
PE یکی از عوارض مربوط به DVT و به صورت بالقوه خطرناک و تهدیدکننده ی زندگی است. این بیماری زمانی رخ می دهد که لخته ی خون (ترومبوز) در پا یا سایر قسمت های بدن آزاد شود و در یک رگ خونی ریه گیر کند.
علائم PE عبارتند از:
تنگی نفس ناگهانی
درد قفسه ی سینه هنگام تنفس یا سرفه
تنفس سریع
نبض سریع
احساس ضعف یا غش و سرفه ی خونی.
2_ سندروم پس از فلبیت
آسیب دیدن وریدها ناشی از لخته ی خون، باعث کاهش جریان خون در نواحی آسیب دیده می شود. علائم شامل درد و ورم در پا، تغییر رنگ پوست و زخم های پوستی است.
3_ عوارض درمان
رقیق کننده های خون اغلب برای درمان DVT استفاده می شوند. خونریزی (هموراژی) یکی از عوارض جانبی نگران کننده رقیق کننده های خون است. انجام آزمایش های منظم خون در حین مصرف این داروها از اهمیت زیادی برخوردار است.
پیشگیری از ابتلا به ورم پا
ایجاد تغییراتی در سبک زندگی ممکن است به جلوگیری از ابتلا به ترومبوز ورید عمقی کمک کند. این راهکارها را می توان امتحان کرد:
1_ حرکت دادن پاها
در صورتی که فردی جراحی کرده یا در حال استراحت بوده است، باید هر چه زودتر سعی کند که تحرک داشته باشد و بهتر است هنگام نشستن، پاهای خود را روی هم قرار ندهد زیرا این کار می تواند جریان خون را مسدود کند.
هنگام مسافرت باید مدام پاهای خود را دراز کرده و کش داد. در هواپیما نیز می بایست هر از گاهی ایستاد یا راه رفت. در صورت سفر کردن با ماشین می توان هر یک ساعت توقف داشته و قدم زد. در صورتی که شخص نتواند راه برود، بهتر است تمرینات ورزشی پا را انجام دهد؛ بدین صورت که انگشتان خود را روی زمین نگه داشته و پاشنه ی پا را به بالا و پایین حرکت دهد، سپس پاشنه ی پا روی زمین بگذارد و انگشتان آن را حرکت دهد.
2_ ترک سیگار
زیرا سیگار خطر ابتلا به DVT را بیشتر می کند.
3_ کنترل وزن
چاقی یکی از عوامل خطر DVT است. ورزش منظم خطر لخته شدن خون را کاهش می دهد. به عنوان یک هدف کلی، می توان حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط را در نظر گرفت. در صورتی که شخصی بخواهد وزن کم کند، وزن خود را حفظ کند یا اهدافی در مورد تناسب اندام خود دارد، احتمالاً به میزان ورزش بیشتری نیاز خواهد داشت.
دکتر آرش توفیق، جراح و فوق تخصص عروق در تهران