ترومبوفلبیت به معنای وجود تورم و درد ناشی از تشکیل لخته خون در یک ورید است. در این مطلب، علاوه بر درمان های پزشکی، روش های خود مراقبتی نیز جهت درمان ترومبوفلبیت بیان شده اند.
علت ابتلا به ترومبوفلبیت
عدم تحرک از دلایل اصلی تشکیل لخته های خونی است. همچنین، نشستن به مدت طولانی در مواردی همچون سفر های هوایی یا زمینی و یا بستری شدن با احتمال تشکیل لخته خون همراه است. ایستادن، کشش و حرکت دادن پا به صورت گاه به گاه در طول سفر های هوایی یا زمینی می تواند به کاهش خطر تشکیل لخته های خونی کمک کند.
حرکت دادن اندام ها گردش خون را بهبود بخشیده و از چسبیدن سلول های خونی به یکدیگر جلوگیری می کند. آسیب به عروق خونی نیز از دیگر عوامل تشکیل لخته های خونی به شمار می رود. این آسیب ها گاها در اثر ورود سوزن ها یا کاتتر های درون عروقی در حین فرایند های پزشکی به وجود می آیند اما احتمال بروز آن ها اندک است. از دیگر عوامل تشکیل لخته خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داشتن ضربان ساز قلبی
- ابتلا به سرطان
- داشتن خط وریدی مرکزی
- اختلال انعقادی وراثتی
- بارداری
- چاقی
- ورید های واریسی
- درمان هورمونی از جمله دارو های ضد بارداری
- مصرف سیگار
- داشتن سابقه خانوادگی ترومبوفلبیت
- سابقه سکته مغزی
- سن بالای 60 سال
انواع ترومبوفلبیت
این بیماری بسته به جایگاه لخته به دو نوع تقسیم می شود:
1_ ترومبوفلبیت ورید سطحی
در صورتی که ورید مبتلا به لخته درست در زیر پوست قرار داشته باشد از این وضعیت با نام ترومبوفلبیت سطحی یاد می شود. این نوع لخته معمولا تا زمانی که به ورید های عمقی راه نیافته باشد، نمی تواند به ریه ها برسد. با این حال، ترومبوفلبیت سطحی می تواند دردناک و نیازمند درمان باشد.
2_ ترومبوز ورید های عمقی (DVT)
ترومبوز ورید عمقی به وجود لخته خون در ورید های عمیق بدن گفته می شود. این نوع لخته می تواند به ریه ها منتقل شده و جریان خون رونده به این اندام ها را مسدود کند. در موارد شدید امکان مرگ نیز وجود دارد. اغلب ترومبوز های ورید های عمقی به درمان فوری نیازمند هستند.
تشخیص ترومبوفلبیت وریدی
پزشک جهت تشخیص ترومبوفلبیت درباره علائم و درد های بیمار سوال پرسیده و در سطح پوست ورید های مبتلا را جستجو می کند. همچنین جهت تشخیص بهتر از موارد زیر نیز در صورت نیاز استفاده میکند.
1_سونوگرافی
در این آزمایش، یک دستگاه بر روی نواحی مبتلا قرار داده شده و با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از عروق داخلی بدن بر روی یک نمایشگر نشان داده می شوند. سونوگرافی توانایی تشخیص و تمایز ترومبوز ورید های عمقی و سطحی را دارد.
2_ آزمایش خون
تقریبا تمامی افراد مبتلا به لخته خونی در خون خود دارای مقادیر بالایی از دی دایمر هستند. دی دایمر یک ماده از بین برنده لخته است. با این حال، مقادیر دی دایمر در بیماری های دیگر نیز می توانند افزایش یابند. انجام آزمایش دی دایمر به تنهایی کافی نبوده اما می تواند نیاز به انجام آزمایش های بیشتر را تعیین کند.
درمان ترومبوفلبیت
بسته به میزان آسیب و جایگاه ورید درمان میتواند متفاوت باشد. بطور مثال جهت درمان ترومبوفلبیت ورید سطحی پزشک درمان های زیر را توصیه می کند:
- اعمال حرارت به ناحیه دردناک
- بالا بردن پا
- دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی
- پوشیدن جوراب های فشاری
معمولا این وضعیت به صورت خود به خود بهبود می یابد. پزشکان می توانند موارد زیر را برای ترومبوفلبیت سطحی و عمقی پیشنهاد دهند:
1_ دارو های رقیق کننده خون
در صورت ابتلا به ترومبوز ورید های عمقی، تزریق دارو های رقیق کننده خون همچون هپارین با وزن مولکولی پایین از بزرگ تر شدن لخته جلوگیری می کند. فونداپارینوکس (آریکسترا) یا آپیکسابان از جمله این دارو ها هستند. پس از درمان اولیه، جهت پیشگیری از رشد لخته ها مصرف وارفارین یا ریواروکسابان به مدت چندین ماه برای بیمار تجویز می شود. دارو های رقیق کننده خون می توانند سبب خونریزی شدید شوند. بیمار همواره باید به دقت از دستورات پزشک پیروی کند.
2_ دارو های تجزیه کننده لخته
درمان با استفاده از دارو های تجزیه کننده لخته، ترومبولیز نام دارد. آلتپلاز (اکتیواز) دارویی است که برای تجزیه لخته های خونی در افراد مبتلا به ترومبوز شدید ورید های عمقی از جمله موارد آمبولی ریوی استفاده می شود.
3_جوراب های فشاری (واریس)
جوراب های فشاری تجویزی می توانند به پیشگیری از تورم و کاهش احتمال ابتلا به عوارض ترومبوز ورید های عمقی کمک کنند.
4_فیلتر ورید اجوف تحتانی
در صورتی که فرد قادر به مصرف دارو های رقیق کننده خون نباشد، یک فیلتر به ورید اجوف تحتانی در ناحیه شکم وارد می شود تا از انتقال لخته های خونی به ریه ها جلوگیری شود. هنگامی که دیگر نیازی به وجود فیلتر نباشد، پزشک آن را خارج می کند.
5_ جراحی ورید های واریسی
پزشک می تواند ورید های واریسی عامل درد یا ترومبوفلبیت مکرر را به روش جراحی از بین برد. در این فرایند، با استفاده از برش هایی کوچک ورید های طولانی و پیچ خورده برداشته می شوند. برداشت این ورید ها تاثیری بر جریان خون پا نداشته و خون به ورید های عمقی هدایت می شود.
6_ سبک زندگی و درمان های خانگی
- یک پارچه را گرم کرده و روزانه چند بار بر روی ناحیه مبتلا قرار دهید.
- پا های خود را در سطحی بالا تر نگه دارید.
- در صورت تایید پزشک، از دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی همچون ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده کنید.
نکات زیر برای مبتلایان به ترومبوز ورید های عمقی بیان شده اند:
- جهت پیشگیری از عوارض جانبی، دارو های رقیق کننده را به گونه تجویز شده مصرف کنید.
- پای خود را در صورت تورم بالا تر از سطح بدن نگه دارید.
- از جوراب های فشاری تجویزی به گونه توصیه شده استفاده کنید.
دکتر آرش توفیق جراح و متخصص عروق
