دی-دایمر یک قطعه ی پروتئینی است که در زمان تجزیه شدن یک لخته ی خونی در بدن ایجاد می شود. این پروتئین اغلب غیر قابل تشخیص بوده و یا اینکه در سطوح بسیار پایینی تشخیص داده می شود؛ مگر اینکه بدن به طور مداوم در حال تشکیل و تجزیه ی لخته های خون باشد. در این صورت، سطح آن در بدن به میزان قابل توجهی بالا می رود. این آزمایش، سطح دی دایمر در خون را تشخیص می دهد.
علت انجام آزمایش دی دایمر
زمانی که یک رگ خونی یا بافت دچار آسیب دیدگی شده و شروع به خونریزی می کند، فرآیندی به نام هموستاز برای ایجاد لخته ی خونی به منظور محدود کردن و در نهایت توقف خونریزی، در بدن شروع می شود. در این فرآیند رشته هایی از یک پروتئین به نام فیبرین شکل می گیرد که با همدیگر برای ایجاد یک شبکه ی فیبرینی پیوند می خورند. این شبکه به همراه پلاکت ها به تشکیل لخته ی خون در محل ضایعه تا بهبودی آن کمک می کنند.
زمانی که ناحیه بهبود یافت و دیگر نیازی به لخته ی خون وجود نداشت، بدن از یک آنزیم به نام پلاسمین استفاده می کند تا لخته ها (ترومبوز) را به بخش های کوچک تری تبدیل کند، به گونه ای که قابل حذف شدن باشند. به قطعات جدا شونده ی فیبرین در لخته ی خون، محصول تخریب فیبرین (FDP) گفته می شود که متشکل از قطعات فیبرین به هم پیوسته در اندازه های مختلف هستند.
تشخیص ترومبوز وریدی در تست دی دایمر
عوامل و شرایط زیادی در ارتباط با تشکیل نامناسب لخته های خونی وجود دارد. ترومبوز وریدی عمیق (DVT) یکی از رایج ترین موارد در این زمینه بوده و شامل تشکیل لخته در سیاهرگ های عمقی داخل بدن و عمدتا در قسمت های پایین پا است.
این لخته ها ممکن است تا اندازه های زیادی رشد کرده و باعث انسداد جریان خون در پاها و ایجاد تورم، درد و آسیب های بافتی شوند. همچنین این امکان وجود دارد که بخشی از لخته شکسته شده و به سمت سایر بخش های بدن حرکت کند.
این «آمبولی» می تواند در ریه ها قرار گرفته و منجر به ایجاد آمبولی ریوی (PE) شود. از آزمایش های دی دایمر برای کمک به جلوگیری از به وجود آمدن یک لخته ی خونی نامناسب (ترومبوز) استفاده می شود.
دی دایمر خون باید چند باشد؟
عدد مشخصی برای بالا بودن تست دی دایمر وجود ندارد، پزشک مورد نظر با بررسی تمامی شرایط موجود و بیماری های زمینه ای (در زنان امکان بارداری، و یا ابتلا به بیماری ترومبوز وریدی) بالا بودن سطح دی دایمر را تشخیص می دهند. اما در حالت نرمال سطح دی دایمر باید بین 50 تا 500 متغییر باشد اگر در یک فرد با شرایط سلامتی نرمال این عدد از 500 بالاتر برود، نشانه ی بالا رفتن سطح دی دایمر است. اما اگر فرد بیماری های زمینه ای داشته باشد تشخیص سطح نرمال تست دی دایمر بر عهده پزشک است.
در چه مواردی از این آزمایش استفاده می شود؟
چند مورد از شرایطی که از آزمایش دی دیامتر برای کمک به پیشگیری از ترومبوز استفاده می شود، به شرح زیر است:
✅ آمبولی ریوی (PE)
✅ سکته
ممکن است از این آزمایش برای تعیین این امر استفاده شود که آیا آزمایش های بیشتری برای کمک به تشخیص بیماری ها و شرایطی که منجر به افزایش انعقاد خون می شوند (شرایطی که احتمال ایجاد لخته های نامناسب را افزایش می دهد) لازم است انجام شود یا خیر.
آزمایش D-dimer چه زمانی تجویز می شود؟
معمولا آزمایش دی دایمر زمانی تجویز می شود که فردی با علائم یک بیماری جدی به اورژانس مراجعه می کند (مثلا درد قفسه ی سینه و مشکل در تنفس). و یا اینکه زمانی که فردی دارای علائم ترومبوز وریدی عمیق، از جمله موارد زیر باشد:
✅ درد پا یا حالت حساسیت غیرطبیعی نسبت به فشار یا لمس، معمولا در یک پا
✅ تورم پا، اِدِم
✅ رنگ پریدگی پا
زمانی که شخصی دارای علائم آمبولی ریوی، از جمله موارد زیر باشد، ممکن است این آزمایش تجویز شود:
✅ تنگی نفس ناگهانی، سختی تنفس
✅ سرفه، هموپتیزی (خون موجود در خلط)
✅ درد قفسه ی سینه ی مربوط به ریه
✅ ضربان قلب بالا
چه کسانی نیاز به آزمایش دی دایمر دارند؟
آزمایش D-dimer به طور ویژه زمانی مفید است که پزشک فکر کند چیزی به جز ترومبوز وریدی عمیق یا آمبولی ریوی علت ایجاد این علائم باشد. این یک روش سریع و غیرتهاجمی برای کمک به حذف لخته های غیرطبیعی یا بیش از حد به عنوان عامل اصلی بیماری است.
با این حال، در شرایطی که احتمال وجود آمبولی ریوی بر اساس معاینات بالینی زیاد باشد، دیگر نباید از این آزمایش استفاده کرد.
هنگامی که فردی علائم انعقاد داخل عروقی گسترده، از جمله علائم خونریزی لثه، حالت تهوع، استفراغ، درد شدید عضلانی و شکمی، تشنج و کاهش ادرار را داشته باشد، ممکن است یک آزمایش دی دایمر به همراه شمارش پلاکت، PT، PTT و فیبروژن برای کمک به تشخیص بیماری تجویز شود. هنگامی که شخصی تحت درمان DIC قرار گرفته باشد هم ممکن است از آزمایش دی دایمر برای کمک به نظارت بر روند درمان استفاده شود.
کاربرد آزمایش دی دایمر
از این آزمایش برای کمک به حذف لخته های خونی به عنوان علت ایجاد علائم بیماری استفاده می شود. نتیجه ی مثبت دی دایمر، ممکن است نشان دهنده ی وجود سطح غیرطبیعی بالای فرآورده های تخریب فیبرین باشد.
این نتیجه نشان می دهد که ممکن است تشکیل و تجزیه ی قابل توجهی از لخته های خونی (ترومبوز) در بدن وجود داشته باشد، اما مکان و علت آن را نشان نمی دهد. مثلا این نتیجه می تواند حاصل از ترومبوآمبولی ریوی (VTE) یا انعقاد داخل عروقی گسترده (DIC) باشد. معمولا سطح دی دایمر در DIC بسیار بالا می رود. با این حال، سطح بالای دی دایمر همیشه هم نشان دهنده ی وجود یک لخته نیست، به خاطر اینکه عوامل دیگری هم وجود دارند که منجر به افزایش سطح آن می شوند.
در شرایطی مانند جراحیِ اخیرا انجام شده، تروما، عفونت و حمله ی قلبی که در آنها، فیبرین ایجادشده و تجزیه می شود و برخی از سرطان ها و بیماری هایی مانند امراض کبدی که در آنها فیبرین به طور عادی پاکسازی نمی شود، ممکن است سطح دی دایمر بالا برود. بنابراین، معمولا از دی دایمر برای رفع VTE در بیماران بستری در بیمارستان استفاده نمی شود.
🛑همچنین فیبرین در زمان بارداری هم تشکیل شده و تجزیه می شود؛ بنابراین ممکن است در این وضعیت هم سطح دی دایمر بالا برود.
تفسیر نتایج آزمایش D-dimer
نتیجه ی نرمال یا «منفی» دی دایمر (سطح دی دایمر از یک مقدار آستانه ی از پیش تعیین شده کمتر باشد) به این معنی است که به احتمال زیاد شخص مورد آزمایش، وضعیت یا بیماری حادی ندارد که منجر به ایجاد و تجزیه ی غیرعادی لخته ی خونی شود. بسیاری از پزشکان بر این باورند که نتیجه ی منفی این آزمایش روی افرادی که در معرض خطر کم تا متوسط ترومبوز قرار دارند، معتبرتر و مفیدتر خواهد بود.
آزمایش دی دایمر چگونه آزمایشی است؟
غلظت دی دایمر در افراد مسن هم بالا می رود؛ همچنین ممکن است نتایج مثبت کاذبی با سطوح بالای فاکتور روماتوئید (پروتئینی که در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید ایجاد می شود) هم مشاهده شود. آزمایش دی دایمر در کودکان به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است.
چندین روش مختلف آزمایش دی دایمر وجود دارد. آزمایش دی دایمر فعلی که نتایج کمّی به دست می دهند، معمولا در آزمایشگاه های بیمارستانی انجام می شوند. از آنجایی که آزمایش های مختلفی در واحدهای متفاوت انجام می شوند، نتایج یک آزمایش را نمی توان با دیگری مقایسه کرد.
عوامل خطر تشکیل لخته ی خون
برخی از عوامل خطر رایج برای تشکیل لخته ی خون نامناسب به شرح زیر است:
- تروما یا جراحی بزرگ
- بستری بودن در بیمارستان یا زندگی در خانه ی سالمندان
- عدم تحرک طولانی مدت؛ این وضعیت می تواند شامل سفرهای طولانی مدت با هواپیما، خودرو و غیره و یا استراحت طولانی مدت در رختخواب باشد.
- استفاده از قرص های کنترل بارداری یا هورمون درمانی
- شکستگی استخوان، بستن با گچ
- بارداری یا وضع حمل اخیر
- سندروم آنتی فسفولیپید
- برخی از سرطان های خاص
- اختلال لخته ی خون ارثی مانند جهش فاکتور V Leiden
- سابقه ی داشتن ترومبوآمبولی وریدی (VTE)
- چاقی
- سیگار کشیدن
چه زمانی انجام این کار مفید است؟
با وجود این محدودیت های ذاتی، چندین مورد هم بوده که انجام آزمایش دی دایمر در پزشکی بالینی مفید بوده است. این موارد عبارتند از:
آمبولوس ریوی
در اکثریت افراد مبتلا به آمبولوس ریوی، سطح دی دایمر هم بالا بوده است. با این حال، به خاطر اینکه شرایط بسیار زیاد دیگری هم هستند که منجر به افزایش سطح دی دایمر می شوند، نمی توان به تنهایی از این آزمایش برای تشخیص یک آمبولی ریوی استفاده کرد.
امروزه از آزمایش دی دیمر برای تعیین نیاز به انجام آزمایش های بیشتر، همراه با برآورد ریسک شخص در مورد ابتلا به یک آمبولی ریوی استفاده می شود. پزشکان معمولا از سیستم معیار رد آمبولی ریوی (PERC) به عنوان روشی برای برآورد ریسک آمبولی ریوی استفاده می کنند.
✔ در افرادی که در معرض خطر کمتری برای آمبولی ریوی قرار دارند، اگر سطح دی دایمر بالا نباشد، آمبولی ریوی اساسا قابل رد است و نیازی به انجام آزمایش های بیشتر نیست.
✔ اگر ریسک آمبولی ریوی در محدوده ی متوسط باشد، آزمایش دی دایمر با سطح پایین نشان می دهد که احتمال وجود یک آمبولی ریوی بسیار پایین است و بیشتر پزشکان، آزمایش های دیگری را انجام نمی دهند.
بنابراین در این دو گروه از افرادی که مورد ارزیابی یک آمبولی ریوی احتمالی قرار گرفته اند، یک آزمایش دی دایمر «نرمال» می تواند بسیار مفید باشد.
ترومبوز وریدی عمیق
تقریبا در تمامی افراد مبتلا به ترومبوز عمیق ریوی فعال، آزمایش دی دایمر سطح بالایی را نشان می دهد. به همین دلیل، یک آزمایش دی دایمر سطح کم می تواند در رد احتمال ترومبوز وریدی عمیق مفید باشد؛ به ویژه در افرادی که علائم بالینی آنها در مورد داشتن ترومبوز وریدی عمیق، زیاد قانع کننده به نظر نمی رسد.
از طرف دیگر، سطح بالای آزمایش دی دایمر بیانگر تشخیص قطعی در مورد ترومبوز وریدی عمیق نیست، به خاطر اینکه شرایط بسیار زیاد دیگری هم وجود دارند که منجر به افزایش سطح دی دایمر می شوند.
آمادگی قبل از انجام آزمایش
برای انجام یک آزمایش دی دایمر، لازم نیست آمادگی خاصی داشته باشید. پزشک شما از یک سوزن نازک برای برداشتن مقدار کوچکی از خون استفاده می کند. هنگامی که سوزن به بدن شما فرو می رود، کمی احساس نیشگون و گزگز می کنید. ممکن است در بخشی از بدن که خون گرفته می شود کمی درد یا کبودی داشته باشید که اتفاقی عادی است.
معمولا نتایج آزمایش را به سرعت دریافت می کنید. معمولا از این آزمایش در بخش اورژانس استفاده می شود.
حسین
سه شنبه ۱۱ آبان ۰( 3 سال پیش)
تعداد بازدید: 192
مشاهده پرسش
