واسکولیت، یک بیماری خود ایمنی است که موجب التهاب و تنگی رگ های خونی (سیاهرگها، سرخرگ ها و مویرگ ها) می شود. این رگ ها، خون را بین قلب و دیگر اعضای بدن جابه جا می کنند. در موارد شدیدتر، این شرایط می تواند موجب آسیب به اندام های بدن و یا حتی مرگ شود. انواع واسکولیت ها، با توجه به اندازه ی رگ های خونی آسیب دیده دسته بندی می شوند. در اکثر مواقع انواع این بیماری، نادر هستند و شامل موارد زیر می شوند:
- رگ های بزرگ: پلی میالژی روماتیکا یا آرتریت گیجگاهی، آرتریت تاکایاسو یا بیماری بدون نبض، آرتریت تمپورال یا سلول غول آسا.
- رگ های متوسط: بیماری بورگر یا واسکولیت پوستی، بیماری کاوازاکی، پلی آرتریت ندوزا.
- رگ های کوچک: سندرم بهجت، سندرم چرگ اشتراوس، واسکولیت پوستی، پورپورای هنوخ شوئنلاین، پلی آنژیت میکروسکوپی، واسکولیت گرانولوماتوز کرایوگلوبولینمی.
آیا واسکولیت کُشنده است؟
این بیماری در موارد شدید، اگر زود تشخیص داده نشود و یا به طور صحیح درمان نشود، می تواند کُشنده باشد. با تشخیص زودهنگام و درمان صحیح، این بیماری به ندرت می تواند خطرناک باشد. بسیاری از موارد خفیف تر بیماری واسکولیت ممکن است باعث آسیب به اندام های بدن یا ضعف شوند، اما مرگ آور نیستند.
علائم واسکولیت
علائم و نشانه های واسکولیت متفاوت اند و می توانند خفیف یا خطرناک باشند. این علائم به نوع واسکولیت، اندام های درگیرشده و شدت شرایط بستگی دارند. برخی از افراد ممکن است علائم بسیار خفیفی داشته باشند، اما برخی دیگر ممکن است ناراحتی زیادی را احساس کنند.
گاهی اوقات، علائم به آرامی و در طول چند ماه ایجاد می شوند در حالیکه در مواقع دیگر، علائم و نشانه ها به سرعت و در طول چند روز یا چند هفته خود را نشان می دهند. علائم شایع عبارتند از:
- تب
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- خستگی
- دردهای عمومی در بدن
واسکولیت می تواند اعضا و سیستم های بدن را تحت تأثیر قرار دهد و موجب علائم و نشانه هایی از جمله موارد زیر شود:
- پوست: نقاط یا برجستگی های بنفش یا قرمز؛ دسته های کوچکی از نقاط، لکه ها، کبودی ها یا کهیرها؛ خارش.
- مفاصل: درد یا آرتروز در یک یا چند مفصل
- ریه ها: تنگی نفس، سرفه ی خونی
- دستگاه گوارش: زخم در دهان، شکم درد؛ در موارد شدید، انسداد جریان خون به روده ها که می تواند موجب ضعف یا پارگی روده ها شود.
- سینوس، بینی، گلو یا گوش ها: سینوس یا عفونت گوش میانی، زخم در بینی، در برخی موارد از دست دادن شنوایی.
- چشم ها: قرمزی، سوزش چشم ها، حساسیت به نور، تاری دید؛ در موارد نادر نابینایی.
- مغز: سردرد، ناتوانی در تفکر واضح، تغییر در عملکرد ذهنی، علائم شبیه به سکته ی مغزی مانند ضعف و فلج عضلات
- عصب ها: بی حسی، گزگز و ضعف در بخش های مختلف بدن، از دادن حس یا قدرت دستها و پاها، تیرکشیدن دستها و پاها.
در موارد شدید، واسکولیت می تواند منجر به بسته شدن رگ های خونی شود، بنابراین خون نمی تواند از درون آن ها جریان پیدا کند و ممکن است برجسته و یا پاره شوند (آنوریسم).
تشخیص بیماری واسکولیت
واسکولیت براساس علائم و نشانه ها، سوابق پزشکی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایشات تشخیص داده می شود:
1_ آزمایشات آزمایشگاهی
آزمایش خون و ادرار می توانند سطوح غیرطبیعی برخی از سلول های خونی و آنتی بادی های خون را نشان دهند.
2_ نمونه برداری
این کار معمولاً بهترین راه برای تشخیص قطعی واسکولیت است. در طول نمونه برداری، پزشک نمونه کوچکی از رگ خونی یا اندام آسیب دیده را برمی دارد تا آن را در زیر میکروسکوپ بررسی کند.
سایر آزمایشات و بررسی های احتمالی که پزشک ممکن است انجام دهد، بستگی به علائم بیمار دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آنژیوگرافی
- اکوکاردیوگرافی
- یورینالیز
- اشعه ایکس قفسه سینه
- آزمایش عملکرد ریه
- سی تی اسکن
- سونوگرافی شکمی
- ام ار آی
- اندازه گیری فشار خون
- نوار قلب
درمان واسکولیت یا التهاب عروق
درمان واسکولیت به نوع واسکولیت، اندام های آسیب دیده و شدت شرایط بستگی دارد. هدف اصلی درمان واسکولیت، کاهش التهاب در رگ های خونی درگیر می باشد. افرادی که به واسکولیت شدید مبتلا هستند، با داروهای تجویزی درمان می شوند. افرادی که واسکولیت خفیف دارند، ممکن است با داروهای مسکن یا ضدالتهابی بدون نسخه مانند استامینوفن، آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن تسکین پیدا کنند.
داروهای تجویزی رایج که برای درمان واسکولیت استفاده می شوند، شامل کورتیکواستروئید ها و داروهای ضدروماتیسمی اصلاح کننده ی بیماری می شوند. کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون، پردنیزولون و متیلپردنیزولون به کاهش التهاب رگ های خونی کمک می کنند.
اگر واسکولیت شدید باشد یا کورتیکواستروئیدها اثری نداشته باشند، پزشکان ممکن است داروهای ضدروماتیسمی اصلاح کننده بیماری مانند آزاتیوپرین، متوترکسات و سیکلوفسفامید را تجویز کنند. این داروها، به منبع التهاب حمله می کنند. علاوه بر دنبال کردن درمان های پزشک، اقدامات زیر می توانند به کنترل واسکولیت کمک کنند:
- داشتن یک رژیم غذایی سالم
- واکسیناسیون منظم
- ورزش منظم
- حفظ یک سیستم پشتیبانی قوی
بعد از دوره درمانی اولیه، زمانی که پزشک متوجه می شود بیماری با دارو کنترل شده، ممکن است تشخیص دهد که بیمار در مرحله “بهبودی بالینی” قرار دارد. اما اگر بیماری واسکولیت، بدون دارو غیرفعال شود و یا بهبود پیدا کند، “بهبودی کامل” نامیده می شود.
دکتر آرش توفیق جراح و متخصص عروق در تهران