تنگی شریان کلیوی باریک شدن یک یا چند شریان است که خون را به کلیه های شما می رسانند (شریان های کلیوی). تنگی عروق از رسیدن مقادیر طبیعی خون غنی از اکسیژن به کلیه ها جلوگیری می کند. کلیه های شما برای کمک به فیلتر مواد زائد و دفع مایعات اضافی به جریان خون کافی نیاز دارند. کاهش جریان خون در کلیه ها ممکن است باعث صدمه به بافت کلیه شده و فشار خون را در بدن افزایش دهد.
تنگی شریان کلیه چیست؟
تنگی شریان کلیوی شرایطی است که در آن عروق خونرسانی به کلیه ها تنگ می شوند. شریان های کلیه وظیفه حمل خون غنی از اکسیژن به کلیه ها را دارند، که به نوبه خود به کلیه ها کمک می کند تا بدن شما را از زباله و مایعات اضافی پاک کند. با گذشت زمان، تنگی شریان کلیوی می تواند منجر به فشار خون بالا و آسیب کلیه شود.
تنگی شریان کلیوی در درجه اول به دلیل تجمع مواد چربی و کلسترول (تصلب شرایین) در عروق کلیه ایجاد می شود. این مواد با تجمع در دیواره های شریانی سخت می شوند. این نه تنها رگ ها را باریک می کند، بلکه جریان کلی خون را نیز کاهش می دهد.
علت گرفتگی عروق کلیه
به احتمال 90 درصد، آتروسکلروز یا سخت شدن شریانهای فرد دلیل تنگی شریان کلیه است. در این حالت رگهای کلیوی فرد مسدود یا تنگ یا سخت میشوند. در چنین مواردی با تشکیل پلاک در دیواره داخلی یک یا هر دو شریان کلیوی، تنگی شریان کلیه اتفاق میافتد (پلاک ماده چسبناکی است که از چربی، کلسترول، کلسیم و مواد معدنی دیگر در خون تشکیل میشود). افزایش میزان پلاک باعث سخت و تنگ شدن شریانها میشود.
دیگر دلیل تنگی شریان کلیه، رشد نابه هنجار سلولهای دیواره رگهاست. احتمال بسیار کمی وجود دارد که شریانهای کلیه به دلیل دیگری تنگ شوند.
انواع بیماریهای عروق وریدی چگونه درمان می شوند؟
چه کسانی به گرفتگی عروق کلیه مبتلا می شوند؟
کسانی که در معرض ابتلا به فشار خون بالا در عروق کلیوی هستند، میتوانند به تنگی شریان کلیه نیز مبتلا شوند. فاکتورهایی که ممکن است برای ابتلا به فشار خون بالا در عروق کلیوی و در نتیجه تنگی شریان کلیه خطرساز باشند، موارد زیر هستند:
- کلسترول بالا
- فشار خون بالا
- اعتیاد به دخانیات
- مقاومت به انسولین
- دیابت
- اضافه وزن یا چاقی
- نداشتن فعالیتهای جسمانی
- داشتن رژیم غذایی با میزان چربی، کلسترول، سدیم و قند بالا
- مردان بالاتر از 45 سال و زنان بالاتر از 55 سال
- سابقه بیماری قلبی در خانواده یا در سن پایین به این بیماری مبتلا شدن
هنوز برای رشد نابهنجار سلولهای دیواره رگها، دلیل مشخصی یافت نشده است. اما این حالت بیشتر برای خانمها و افراد 25 تا 50 ساله رخ میدهد. رشد نابهنجار سلولهای دیواره رگها میتواند برای بیش از یک نفر در خانواده پیش آید؛ به همین دلیل اینطور به نظر میرسد که این نابهنجاری میتواند به دلایل ژنتیکی اتفاق بیفتد.
علائم تنگی شریان های کلیه
در بسیاری از موارد تا زمانی که این بیماری حاد نشده باشد، نشانه خاصی برای آن وجود ندارد.
از علائم گرفتگی و تنگی شریان کلیوی میتواند فشار خون بالا یا کاهش عملکرد کلیهها یا هر دو این موارد باشد ولی بیشتر مواقع این بیماری را میتوان از طریق فشار خون بالا شناسایی کرد. در افرادی که علائم زیر را داشته باشند؛ میتوان گفت که تنگی شریان کلیوی در اثر فشار خون بالا اتفاق افتاده است:
- افراد بالاتر از 50 سال که مبتلا به فشار خون بالا باشند.
- افرادی که سابقه خانوادگی فشار خون بالا نداشته باشند.
- افرادی که دچار فشار خون بالا باشند اما سه یا چهار درمان مختلف روی آنها اثری نداشته باشد.
نشانههای کاهش عملکرد کلیه شامل موارد زیر است:
- افزایش یا کاهش میزان ادرار
- ورم به خصوص در ناحیه ساق یا مچ یا قوزک پاها، البته احتمال کمی هم وجود دارد که دستها یا صورت فرد ورم کنند
- خستگی یا خوابآلودگی
- خارش کل بدن یا بیحسی
- خشکی پوست
- سردرد
- کاهش وزن
- کاهش اشتها
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات خواب
- مشکلات تمرکز
- تیره شدن پوست
- گرفتگی ماهیچهها
تفاوت تنگی شریان کلیه با فشار خون بالا در عروق کلیوی
در تنگی شریان های کلیه (Renal artery stenosis)، یکی یا هر دو سرخرگ کلیوی تنگ میشوند. کلمه «Renal» به معنی «کلیه» است و لغت «Stenosis» معنی «تنگ شدن» میدهد. سرخرگهای کلیوی، رگهایی هستند که خون را از آئورت گرفته و به کلیهها میبرند.
فشار خون بالا در عروق کلیوی، فشار خون بالایی است که به دلیل تنگی شریان کلیوی ایجاد میشود. فشار خون را با دو عدد نشان میدهند. این دو عدد به وسیله چنین علامتی از یکدیگر جدا میشوند: «/».
مثلا فشار خون 80/120 به این صورت خوانده میشود: «فشار 120 روی 80». عدد اول فشار سیستولی قلب است. فشار سیستولی قلب، فشار ضربان قلب در زمانی است که خون به رگها پمپ میشود. عدد دوم نشاندهنده فشار دیاستولی است و مربوط به زمانی است که قلب در حال استراحت است و خونی به سمت رگها هدایت نمیشود.
عوارض گرفتگی عروق کلیه
ممکن است به دلیل کاهش عملکرد کلیهها یا آتروسکلروز در رگهای افراد مبتلا به تنگی شریان کلیه عوارض زیر برای فرد پیش بیاید:
- بیماری مزمن کلیوی (کاهش عملکرد کلیه در یک بازه زمانی خاص)
- بیماری سرخرگ کرونری (تنگ یا سخت شدن رگهایی که در خونرسانی قلب نقش دارند)
- سکته مغزی (آسیب مغزی در اثر نرسیدن خون به این عضو)
- بیماری سرخرگ محیطی (مسدود شدن رگهایی که خون را به اعضای مختلف بدن میبرند، بهخصوص پاها)
تشخیص تنگی شریان کلیه
پزشک میتواند با استفاده از قرار دادن گوشی پزشکی روی شکم فرد و انجام تستهای تصویربرداری، تنگی شریان کلیوی را تشخیص دهد.
وقتی خون در رگهای تنگشده جریان مییابد، ممکن است صدای «ووش» مانندی شنیده شود.فرد تشخیصدهنده میتواند گوشی پزشکی را کنار یا روی شکم بیمار قرار دهد و این صدا را بشنود. البته اگر چنین صدایی شنیده نشود دلیل بر این نیست که شخص به این بیماری دچار نشده است.
آنژیوگرافی عروق کرونری روشی است که از طریق آن، با استفاده از رنگ خاصی به نام ماده حاجب پزشکی و اشعه ایکس؛ روند گردش خون در قلب را مورد بررسی قرار میدهند. تستهای تصویربرداری زیر برای تشخیص تنگی و گرفتگی شریان کلیوی به کار میروند:
اولتراسوند دوپلکس
اولتراسوند دوپلکس ترکیبی از اولتراسوند قدیمی و سونوگرافی فراصوت داپلر است. در اولتراسوند قدیمی از مبدلی استفاده میشود که بدون درد و به صورتی ایمن، امواج صوتی را به سمت اندامهای بدن میفرستد و تصویری از ساختار اندام مورد نظر را دریافت میکند.
سونوگرافی داپلر امواج صوتی منعکسشده از موارد در حال حرکت مانند خون را ثبت میکند تا بتوان سرعت و سایر جنبههای جریان آن را اندازهگیری کرد. یک نیروی تکنسین آموزشدیده میتواند چنین تستی را در مراکز ارائهدهنده خدمات بهداشت و درمان یا در مراکز انجام تستهای سرپایی بیماران یا بیمارستانها روی شما انجام دهد.
با مراجعه به رادیولوژیست میتوانید تفسیر تصویرهای مربوط به تست اولتراسوند دوپلکس را بدانید. انجام چنین تستی نیاز به بیهوشی ندارد. تصاویر میتوانند انسداد شریانهای کلیوی یا شدت کمتر جریان خون را در این رگها نشان دهند. اولتراسوند روشی غیرتهاجمی و ارزان است.
آنژیوگرافی کلیه
کاتتر آنژیوگرافی که با نام آنژیوگرافی سنتی نیز شناخته میشود روشی است که در روند آن، لوله انعطافپذیر و باریکی به نام کاتتر به درون رگهای بزرگی که اصولا در ناحیه کشاله ران قرار دارند؛ فرستاده شده و به سمت شریان اندام موردنظر (در این مورد: شریان کلیوی) هدایت میشوند و اشعه ایکس خاصی به اندام هدف میتابانند.
این تست نیز در بیمارستانها یا مراکز سرپایی توسط رادیولوژیست انجام میشود. در این روش هم نیاز به داروی بیهوشی نیست اما ممکن است به منظور کاهش اضطراب بیمار به او داروی آرامبخش داده شود. از طریق کاتتر، داروی حاجب به شریان کلیه تزریق میشود. این کار باعث میشود شریان کلیه با وضوح بیشتری روی اشعه ایکس ظاهر شود.
به دلیل کیفیت بالای عکسهای ظاهر شده توسط روش کاتتر آنژیوگرافی، این روش «شاخص طلایی» تشخیص تنگی شریان کلیوی است. به علاوه انجام این روش میتواند راه درمان تنگی شریان کلیوی حاد هم باشد.
اسکن سی تی آنژیوگرافی (CTA)
روش اسکن سی تی آنژیوگرافی ترکیبی از اشعه ایکس و تکنولوژی کامپیوتر برای ایجاد تصاویر است. این روش تشخیصی در بیمارستانها و مراکز سرپایی توسط تکنسین اشعه ایکس انجام میشود. رادیولوژیست میتواند تصاویر حاصل از این تست تشخیصی را تفسیر کند.
در این روش نیز نیاز به بیهوشی نیست. ماده حاجب از طریق رگ بازوی شخص به او تزریق میشود تا بشود ساختار شریانها را بهتر مشاهده کرد. در اسکن CTA، شخص روی میزی میخوابد و به داخل دستگاه تونل مانندی هدایت میشود. این دستگاه ساطعکننده اشعه ایکس است.
این روش تشخیصی کمتر از روش کاتتر آنژیوگرافی تهاجمی است و به زمان کمتری هم برای انجام آن نیاز است.
با این وجود خطرات اشعه ایکس بیشتر است و نسبت به روش کاتتر آنژیوگرافی، میزان ماده حاجب بیشتری وارد بدن فرد میشود. پس اگر عملکرد کلیههای شخص ضعیف باشد، این روش گزینه مناسبی برای شناسایی بیماری شخص نیست.
آنژیوگرافی تشخیص مغناطیسی (MRA)
روش MRA از امواج رادیویی و مغناطیسی برای تهیه تصویر دقیق از اندامهای داخلی بدن و بافتهای نرم بهره میبرد. البته در این روش خبری از استفاده از اشعه ایکس نیست. این روش را تکنسین اشعه ایکس در مراکز سرپایی یا بیمارستانها اجرا میکند و تصاویر مربوط به تست را رادیولوژیست تعبیر و تفسیر میکند.
در این روش نیز بیمار بیهوش نمیشود. البته ممکن است برای افرادی که از فضاهای بسته میترسند، داروی خفیف آرامبخشی تجویز شود. احتمال دارد ماده حاجب به رگ بازوی شخص تزریق شود تا بتوان ساختار شریانها را بهتر دید. در این روش تشخیصی، شخص روی میزی میخوابد و به درون دستگاه تونلمانندی هدایت میشود.
ممکن است انتهای این تونل بسته باشد یا هر دو طرف آن باز باشد؛ البته دستگاههای جدیدتر به گونهای طراحی شدهاند که بیمار میتواند در فضای بازتری بخوابد. علاوه بر این که در این روش به صورت غیر تهاجمی، تصاویری با کیفیت بالا به دست میآیند؛ MRA میتواند ارزیابی عملکردی از جریان خون و عملکرد اندامها نیز ارائه دهد.
درمان تنگی شریان کلیه
با تغییر سبک زندگی، داروهای مختلف و انجام عمل جراحی میتوان
- از بدتر شدن روند تنگی و گرفتگی شریان کلیوی جلوگیری کرد.
- بزرگی بطن چپ را درمان کرد.
- انسداد شریانهای کلیوی را برطرف کرد.
اگر تنگی شریان کلیوی منجر به بزرگی بطن چپ یا انسداد شریان نشده باشد، ممکن است اصلا احتیاجی به درمان نباشد. نوعی از تنگی شریان کلیوی که به درمان نیاز داشته باشد، به عنوان تنگی شریان کلیوی وخیم شناخته میشود.
غذاها و داروهای گیاهی زیادی برای درمان گرفتگی عروق کلیه نیز وجود دارند که میتوانند به طور طبیعی عروق و رگها را باز کنند.
تغییر سبک زندگی
اولین قدم برای درمان تنگی و گرفتگی شریان کلیوی، تغییر سبک زندگی است. به این ترتیب رگهای خونی سالم بدن فرد افزایش مییابند (از جمله شریانهای کلیوی).
بهترین راه برای جلوگیری از افزایش ایجاد پلاک در رگها؛ ورزش کردن، کاهش وزن و انتخاب رژیم غذایی سالم است. افرادی که معتاد به مصرف دخانیات هستند، باید برای محافظت از کلیهها و دیگر اندامهای داخلی خود؛ اعتیاد خود را ترک کنند.
درمان دارویی تنگی شریان کلیوی
احتمال دارد افراد مبتلا به بزرگی بطن چپ در صورت تجویز پزشک معالج به داروهایی نیاز داشته باشند که فشار خونشان را کم کند و روند پیشرفت بیماری کلیوی را کاهش دهد.
دو مدل دارو برای کاهش فشار خون وجود دارد: بازدارندههای آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) و مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین (ARBs). ثابت شده است که این داروها میتوانند روند پیشرفت بیماری کلیوی را کند کنند. بسیاری از افراد باید دو یا چند دارو برای کنترل فشار خون مصرف کنند. علاوه بر داروهای گفتهشده، مصرف داروهای ادرارآور نیز به حذف مایعات اضافی خون کمک میکند.
البته ممکن است مسدودکنندههای بتا و کانال کلسیم و دیگر داروهای فشار خون نیز برای بیمار تجویز شوند. برخی از بیماران مبتلا به تنگی شریان کلیوی نمیتوانند ACE و ARB مصرف کنند چون روی کلیههایشان تاثیر میگذارد.
اگر این داروها برای شخص تجویز شود، باید در شروع مصرف داروها عملکرد کلیههای او به مدت چند هفته بررسی شود. به علاوه داروهای کاهشدهنده کلسترول برای جلوگیری از افزایش تشکیل پلاک در شریانها و داروهای رقیقکننده خونی مانند آسپرین برای روانتر شدن جریان خون نیز میتوانند برای بیمار تجویز شوند.
انجام عمل جراحی
گرچه در گذشته به دلیل بروز آتروسکلروز برای درمان تنگی شریان کلیوی عمل جراحی انجام میشده است؛ پژوهشهای اخیر نشان داده است که انجام عمل جراحی تفاوت چندانی با مصرف دارو برای شخص ندارد.
البته انجام عمل جراحی به افرادی که به دلیل اختلال عملکرد اندوتلیوم عروقی FMD)) دچار تنگی شریان کلیوی شدهاند یا بیمارانی که با مصرف دارو بهبود نیافتهاند؛ توصیه میشود.
متخصص عروق در بیمارستان این عمل جراحی را انجام میدهد. برای انجام این عمل جراحی به بیهوشی نیاز است. انواع عمل جراحی برای درمان تنگی شریان کلیوی شامل موارد زیر است.
آنژیوپلاستی کلیه
همانند روش کاتتر آنژیوگرافی در این روش نیز کاتتری از راه کشاله ران به سمت شریان کلیوی هدایت میشود. البته در آنژیوپلاستی، بادکنک کوچکی به انتهای کاتتر متصل میشود. این بادکنک باد میشود و برای از بین بردن پلاکهای دیوارههای شریان به کار میرود. در مرحله بعد لوله تور مانند کوچکی به نام استنت، درون شریان قرار داده میشود تا پلاکها را از بین ببرد و راه شریان را باز نگاه دارد. آن دسته از بیمارانی که به دلیل FMD دچار تنگی شریان کلیوی شدهاند تنها با آنژیوپلاستی درمان میشوند اما بهتر است آن دسته از بیمارانی که به دلیل آتروسکلروز دچار تنگی شریان کلیوی شدهاند، تحت عمل جراحی آنژیوپلاستی و استنتگذاری قرار گیرند.
بای پس کلیه
در روند انجام عمل جراحی انداردرکتومی، پلاکهای موجود در شریانها پاکسازی میشوند. در نتیجه دیواره داخلی این رگها پاکیزه و نرم میشوند. برای انجام بایپس از لولهای مصنوعی یا یک رگ برای اتصال کلیه به آئورت استفاده میشود. به این ترتیب خون میتواند برای گذر از شریان مسدودشده و وارد شدن به کلیه از مسیر جدیدی عبور کند. البته به دلیل خطرهای مختلفی که ممکن است حین و پس از انجام این عمل جراحی برای بیمار رخ دهد، کمتر از چنین جراحیهایی برای درمان فرد استفاده میشود.
مواد غذایی مفید برای درمان گرفتگی شریان کلیه
با محدود کردن میزان چربی، کلسترول، سدیم و قند در رژیم غذایی شخص میتوان از ابتلا به آتروسکلروز (که منجر به گرفتگی و تنگی شریان کلیوی میشود) جلوگیری کرد.
سهم بیشتر سدیم رژیم غذایی هر فرد از نمک تامین می شود. همچنین با رعایت رژیم غذایی سالمی که مانع افزایش وزن و چاق شدن افراد شود، میتوان مانع ابتلا به آتروسکلروز شد. آن دسته از بیمارانی که دچار تنگی شریان کلیوی شدهاند(به دلیل کاهش عملکرد کلیه)؛ باید میزان پروتئین، کلسترول، سدیم و پتاسیم رژیم غذایی خود را به منظور کند کردن روند پیشرفت نارسایی کلیه کاهش دهند.
اطلاعات بیشتر در مورد تغذیه بیماران کلیوی در مباحث بهداشتی انستیتوی ملی دیابت و گوارش و بیماریهای کلیوی ارائه شده است. بهتر است برای انتخاب رژیم غذایی مناسب با پزشک معالج خود مشورت کنید.
دکتر ارش توفیق فوق تخصص جراحی عروق