شریان های کاروتید، شریان های اصلی هستند که در دو طرف گردن شما واقع شده و وظيفه ی خون رسانی به مغز شما را بر عهده دارند. گرفتگی رگ گردن یا بیماری به علت آترواسکلروز یا تصلب شریان ایجاد می شود. نحوه ی شکل گیری این بیماری به این صورت است که پلاک های آترواسکلروزی در دیواره های شریان ها تجمع کرده و با گذشت زمان باعث تنگی شریان می شود.
در برخی موارد نیز ضخامت پلاک های تجمع یافته به حدی می رسد که به طور کامل شریان را مسدود می کند. از عوارض این بیماری می توان به بالا رفتن خطر سکته مغزی اشاره کرد. حدود 20 درصد موارد سکته ی مغزی در اثر این بیماری اتفاق می افتد.
علائم گرفتگی رگ گردن چیست؟
بیشتر مبتلایان به گرفتگی عروق گردن هیچ علائمی را تجربه نمی کنند. معمولاً تشخیص این بیماری طی معاینه پزشکی و شنیدن صدای خاصی به نام بروت در هنگام معاینه ی ناحیه ی گردن با گوشی پزشکی صورت می گیرد. این صدا می تواند به منزله ی دشواری جریان خون در این شریان ها باشد. بیماران دچار بروت گردن یا دارای علائم خطرزای سکته ی مغزی باید برای احتمال ابتلا به بیماری انسداد شریان کاروتید مورد بررسی قرار گیرند.
رایج ترین علائم بیماری انسداد شریان کاروتید حملات ایسکمیک گذرا (TIA) است که با نام سکته ی خفیف نیز شناخته می شود. علائم یک حمله ی ایسکمیک گذرا می تواند یک بازه ی زمانی چند دقیقه ای الی 24 ساعته را شامل شود. این حملات زمانی رخ می دهد که یک تکه از پلاک یا لخته ی خونی از سطح پلاک جدا شده و به مغز می رسد.
در این موارد، آزمایش های عکس برداری از مغز هیچ نشانه ای از سکته ی مغزی را نشان نخواهد داد. علت گذرا بودن علائم TIA این است که بدن قادر به تجزیه ی این تکه پلاک یا لخته ی خونی بوده و خون بعد از مدتی در ناحیه ی آسیب دیده مغز جریان می یابد. علائم رایج حمله ی ایسکمیک گذرا عبارتند از:
- لکنت زبان
- ضعف در یک دست یا پا، یا دست و پا در یک سمت بدن
- بی حسی یا گز گز در یک دست یا پا، یا دست و پا در یک سمت بدن
- نابینایی در یک چشم
- مشکل در راه رفتن
- مشکل در هماهنگی اعضای بدن
بیماران دچار مشکل TIA بیشتر از سایرن در معرض خطر سکته ی مغزی کامل قرار دارند. بنابراین، در صورت مواجهه با علائم TIA باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. این موارد به هیچ وجه نباید ناديده گرفته شود. یک سوم افرادی که TIA را تجربه می کنند، در آینده دچار سکته ی مغزی نیز خواهند شد.
در واقع، ابتلا به TIA یک هشدار است تا شما با مراجعه به پزشک و انجام یک معاینه ی کامل، با به کارگیری برخی از ملاحظات از سکته مغزی احتمالی پیشگیری کنید. حدود نیمی از افرادی که از سکته ی مغزی جان سالم به در می برند، دچار مشکلات عصبی دائمی مثل فلج شدگی دست، پا یا ناتوانی در تکلم می شوند.
چگونه از گرفتگی رگ گردن (عروق گردنی) باخبر شویم؟
در اغلب موارد پزشک برای مشاهده و بررسی بیماری انسداد شریان کاروتید «آزمایش عکس برداری اولتراسوند کاروتید» را تجویز می کند. این آزمایش قادر به تشخیص اکثر موارد بیماری انسداد شریان کاروتید بوده و اطلاعاتی مانند میزان تنگی شریان های کاروتید و سرعت جریان خون عبوری از این شریان ها را در اختیار پزشک قرار می دهد.
بعضاً برای تأیید مسدود شدگی شریان یا مشاهده ی وضعیت مغز، نیاز به آزمایش های بیشتری خواهید داشت. این آزمایشات شامل موارد زیر می شوند:
1_ سی تی اسکن و سی تی آنژیوگرافی (CTA)
در آزمایش های عکس برداری سی تی اسکن و CTA پزشک یا رادیولوژیست با استفاده از اشعه ایکس، عکس هایی از چندین سطح مقطع مختلف را تهیه می کند. سی تی اسکن می تواند نواحی دچار افت جریان خون در مغز را نشان دهد. CTA شریان های سر و گردن را نمایش داده و گرفتگی ها را مشخص می کند.
2_ عکس برداری MRI
این روش با استفاده از امواج رادیویی و میدان های مغناطیسی، یک تصویر با جزئیات بالا از شریان ها ثبت می کند.
3_ آنژیوگرافی
جراح عروق از آنژیوگرافی برای تصویرسازی بهتر آناتومی استفاده می کنند. این روش به طور مرسوم در آنژیوپلاستی کاروتید و عمل های استنت گذاری مورد استفاده قرار می گیرد. در آنژیوگرافی یک رنگ کانتراست از طريق کاتتر به شما تزریق شده و به شریان های مربوطه می رسد؛ سپس تصاویر اشعه ایکس به طور زنده برداشته و مشاهده می شوند. این تصاویر جریان خون شما از این شریان ها را به تصویر کشیده و گرفتگی ها را نشان می دهند.
کنترل و درمان گرفتگی رگ گردن
عوامل خطر ساز بیماری انسداد شریان کاروتید و تغییرات پیشنهادی سبک زندگی برای مقابله با آن، مشابه سایر مشکلات عروقی است:
- کنترل دیابت: کنترل سطح قند خون. به علت افزایش خطر بروز انواع بیماری های قلبی-عروقی در مبتلایان به دیابت، معاینات منظم قلبی-عروقی برای این بیماران از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
- چاقی: به BMI (شاخص توده بدنی) هدف زیر 30 دست پیدا کنید.
- کلسترول بالا: با داشتن یک رژیم غذایی مناسب و مصرف دارو های استاتین (در صورت تجویز پزشک) چربی خون خود را کنترل کنید.
- فشار خون بالا: با فعالیت ورزشی، رژیم غذایی مناسب و در صورت تجویز، با دارو کنترل شود.
- مصرف دخانیات: بلافاصله ترک کنید!
1- اندارترکتومی کاروتید
طی این عمل، پلاک عامل تنگی شریان کاروتید برداشته و خارج می شود. اندارترکتومی کاروتید با ایجاد یک برش کوچک در ناحیه ی آسیب دیده در گردن انجام می شود. سپس، شریان باز شده و پلاک خارج می گردد. بعد از تخلیه ی پلاک، با استفاده از دوختن رگ ها یا مواد مصنوعی روی شریان کاروتید مربوطه، این شریان بسته خواهد شد. بیشتر بیماران یک الی سه روز بعد از انجام عمل جراحی اندارترکتومی کاروتید از بیمارستان مرخص می شوند.
2- استنت و آنژیوپلاستی بالون شریان کاروتید
این عمل، یک عمل جراحی کم تهاجمی بوده که معمولاً با اعمال بی حسی موضعی صورت می گیرد. استنت و آنژیوپلاستی بالون شریان کاروتید برای مبتلایان به بیماری انسداد شریان کاروتید دارای علائمی توصیه می شود که خطر انجام عمل اندارترکتومی کاروتید در آنها بیش از حد بالا است.
برای انجام این عمل جراحی، جراح یک شلنگ بلند و بسیار نازک به نام کاتتر را از طريق یک برش بسیار کوچک ایجاد شده در شریان کشاله ی ران، وارد بدن شما خواهد کرد؛ سپس با استفاده از آنژیوگرافی، کاتتر را از مسیر رگ های خونی به سمت شریان کاروتید هدایت می کند.
در نوک این کاتتر مخصوص، یک بالن کوچک واقع شده است که جراح با باد کردن و خالی کردن متوالی آن، پلاک های شریان مربوطه را به سمت دیواره های شریان آسیب دیده ی کاروتید فشرده و مسطح می کند. سپس یک لوله ی کوچک به نام استنت در این ناحیه جایگذاری می شود تا شریان مربوطه را باز نگه دارد. استنت با اتمام عمل و خروج کاتتر در شریان مربوطه خواهد ماند.
درمان دارویی گرفتگی رگ گردن
برنامه های درمانی برای بیماری انسداد شریان کاروتید با هدف پیشگیری از افزایش تنگی شریان ها، مسدود شدن شریان ها و سکته ی مغزی انجام می شود. اولین گام برای این برنامه درمانی، اعمال تغییراتی برای کنترل عوامل خطرساز مثل دیابت، فشار خون بالا و… می باشد.
استاتین ها دارو هایی هستند که علاوه بر کاهش کلسترول، باعث کم شدن التهابات درون شریانی می شوند که عامل افزایش تولید پلاک است. همچنین، مصرف آسپیرین یا سایر دارو های ضد انعقاد خون، برای پیشگیری از تجمع پلاک و گرفتگی شریان ها پیشنهاد می شود. در نهایت، ترک سیگار برای پیشگیری از پیشرفت بیماری بسیار حیاتی است.
در صورت عدم وجود علائم در کنار وجود تنگی خفیف تا متوسط در این شریان ها، شما باید به طور منظم برای بررسی ثبات جریان عبوری از شریان مربوطه، تحت معاینات اولتراسوند از این ناحیه قرار بگیرید. ممکن است بیمار با وجود تنگی عروق شدید، علائمی را تجربه نکند. اگر تجمع پلاک زیاد و تنگی شریان شدید شود (بیش از 80 درصد گرفتگی)، ممکن است برای کاهش خطر بروز سکته ی مغزی انجام جراحی به بیمار پیشنهاد شود (بدون توجه به اینکه بیمار علائم داشته باشد یا خیر).
دکتر آرش توفیق، جراح و فوق تخصص عروق در تهران
