سیاه شدن انگشت پا که به واسکولوپاتی انسدادی نیز معروف است، نوعی ایسکمی حاد می باشد که در آن یک یا چند انگشت پا، به رنگ آبی یا بنفش در می آیند. همچنین در این شرایط ممکن است لکه های کوچکی از خون مردگی یا سیانوز در کف پا دیده شود. این بیماری، مربوط به انسداد رگهای خونی کوچک می باشد و می تواند بدون هیچ گونه آسیب یا اختلال قبلی رخ دهد که موجب سیانوز کلی، مانند هیپوکسمی یا متهموگلوبین می شود. این شرایط اغلب اوقات در مردان مسنی به وجود می آید که تحت عمل جراحی عروق قرار گرفته اند.
چه عواملی باعث سیاه شدن انگشت پا می شود؟
در سندرم انگشت پای آبی، تغییر رنگ آبی و درد به علت خونرسانی ناقص به بافت ها می باشد. نقص خونرسانی به علت یک یا چند عامل زیر می باشد:
- کاهش جریان خون در شریان
- اختلال در خروج خون از رگ ها
- ناهنجاری در گردش خون
- کاهش جریان خون در شریان
علت سیاه شدن پا یا انگشت پا
انسداد یا تنگی شریان ها بر اثر لخته های خونی کوچکی که منجر به سندرم انگشتان پای آبی می شوند، می توانند به علت شرایط زیر باشند:
1_ آمبولیزاسیون
- • آمبولیزاسیون نیز می تواند خود به خود ایجاد شود. لخته و آمبولی، یک توده شناور در جریان خون است که می تواند شریان ها را مسدود کند.
- آمبولی کلسترول، قطعاتی از چربی یا مواد فیبرین غنی از پلاکت هستند که از پلاک های آترواسکلروتیک زخمی موجود در شریان های بزرگ (مانند آئورت و شریان ایلیاک و فمورال)، به جریان خون آزاد می شوند و شایع ترین علت سندرم انگشتان پای آبی می باشند. عوامل خطر آن شامل سیگار کشیدن، فشار خون بالا، سطوح کلسترول بالا و آنژیوگرافی یا جراحی عروق اخیر هستند.
- • آمبولی ممکن است ناشی از یک تومور قلبی، لخته های ساخته شده از پلاکت های خون و فیبرین، میگزومای قلبی یا اندوکاردیت (آمبولی سپتیک) باشد. به ندرت پیش می آید که آمبولی بدون هیچ گونه عوامل خطر قلبی واضح یا یک عامل تسریع کننده ایجاد شود.
2_ ترومبوز
- ترومبوز می تواند در رگ های کوچک پا ایجاد شود.
- این شرایط ناشی از سندرم فسفولیپید، ترومبوآنژئیت انسدادی، توموربدخیم، پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (اختلال انعقاد خون)، انعقاد درون رگی منتشر و نکروزیس پوستی ناشی از وارفارین می باشد.
3_ اختلالات انقباض عروقی
- تنگی رگ های خونی پاها می تواند ناشی از انقباض دیواره عضلانی باشد.
- در بیماری رینود، انقباض عروق معمولاً انگشتان دست را بیشتر از انگشتان پا تحت تأثیر قرار می دهد.
- علت آن می تواند انقباض عروق ناشی از داروها (مانند مسدود کننده بتا یا مواد مخدر مانند کوکائین) و یا آکروسیانوز باشد.
4_ التهاب عفونی و غیر عفونی
- انسداد عروق همچنین می تواند بعلت سفلیس، عفونت پیوژنیک (سپسیس)، بیماری بهجت Behcet و دیگر انواع واسکولیت باشد.
5_ اختلال در خون خروجی از رگ ها
تخلیه غیرطبیعی رگ ها همراه با ترومبوز وریدی گسترده منجر به شکل دردناک سندرم انگشت پای آبی همراه با ورم پا می شود. بسیاری از بیماران، عوامل مستعد کننده ای برای ابتلا به ترومبوز وریدی دارند که عبارتند از:
- بی حرکتی
- اختلالات عروق
- بارداری
- آسیب پای قبلی
- توده سرطانی
- ناهنجاری هایی در گردش خون
- سندرم انگشت پای آبی می تواند بعلت ترکیبات غیرطبیعی خون باشد.
6_ شرایط پوستی اختلالات خونی
- پلاگین پلاکت ها
- اختلالات میلوپرولیفراتیو (بیش تکثیری مغز استخوان).
- پاراپروتئینمی (که موجب هیپرویسکوزیته می شود)
- کرایوفیبرینوژنمی
- کرایوبولینمی
- کم خونی آگلوتینین سرد
- هموگلوبینوری حمله ای شبانه یا بیماری همولیز خون
علائم بالینی سندرم سیاه شدن پا
درد در انگشت سیاه پا، معمولاً شروع بدی دارد و در حالت استراحت اتفاق می افتد. نواحی تغییر رنگ نیافته پا نیز می توانند دردناک باشند. انگشتان درگیر شده، در مقایسه با دیگر بخش های سالم پا، سردتر هستند و نبض های پا ممکن است طبیعی باشند. اگر به جای شریان های بزرگ قابل لمس، انسداد در شریان ها و مویرگ های کوچک رخ دهد، نبض های محیطی پا ممکن است قابل لمس باشند.
مشخصات بالینی سندرم انگشت پای آبی از انگشت پای دردناک و آبی گرفته تا بیماری اختلال عملکرد چند ارگانی منتشر، می تواند متفاوت باشد. هر اندام یا بافتی از بدن می تواند تحت تأثیر این بیماری قرار بگیرد، گرچه، اکثر اوقات پوست و عضلات اسکلتی اندام های تحتانی درگیر این بیماری می شوند.
ناهنجاری های پوستی معمولاً یکی از اولین علائم این بیماری هستند. معمولاً انگشتان پا به رنگ آبی یا بنفش تغییر رنگ می دهند. ممکن است بسته به مشکل زمینه ای، یکی از پاها یا هردو آنها دچار تغییر رنگ شوند. اغلب اوقات، این شرایط بسیار دردناک است و ممکن است با لنگیدن همراه باشد.
در یک بررسی انجام شده روی 223 بیمار مبتلا به آمبولیزاسیون کلسترول، رایج ترین یافته های پوستی از این قرار بودند:
- پوست لکه دار (در 49% از بیمارانی با تظاهرات پوستی)
- گانگرن یا قانقاریا (35%)
- آکروسیانوز (28%)
- زخم شدن (17%)
- ندول ها یا گره ها (10%)
- پورپورا (9%)
عوارض سیاه شدن پا یا انگشت (کانگرن)
تشخیص کانگرن یا سیانوز
این بیماری بر اساس سوابق پزشکی بیمار و یافته های معاینه پزشکی، توسط پزشک تشخیص داده می شود. تعیین علت زمینه ای برای هدایت درمان بسیار مهم است. معمولاً از طریق ارزیابی بالینی سرنخ هایی به دست می آید، ولی برای تأیید تشخیص، به بررسی های بیشتری مانند آزمایش خون، نمونه برداری از بافت و تصویربرداری رادیولوژیکی نیاز است. معاینه و سوابق پزشکی باید روی موارد زیر تمرکز کنند:
- فشار خون بالا
- تب
- سوفل قلبی (اندوکاردیت عفونی و میگزومای دهلیزی)
- رتیکولاریس لیودو (آمبولی کلسترول)
- اِدِم گسترده در ساق پای انگشتان آسیب دیده
- رگ های گشاد شده، خونریزی و ترشحات در معاینه شبکیه
- یک آزمایش شمارش کامل خون
- رادیوگرافی قفسه سینه و یا سی تی اسکن یا ام ار آی شکم و قفسه سینه برای بررسی هرگونه آتروما و سرطان زمینه ای
- آنژیوگرافی محیطی و اسکن شریان های دست و پا (برای مکان یابی محل تنگ یا انسداد رگ و یا تعیین منبع آمبولی)
- سونوگرافی از شکم و سونوگرافی داپلکس وریدی برای شناسایی ترومبوز وریدی عمیق
- الکتروکاردیوگرافی برای شناسایی تومورهای قلبی یا توده های ناشی از اندوکاردیت
دیگر آزمایشات خون تخصصی تر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آزمایشات انعقاد خون برای انعقاد درون رگی منتشر
- آنتی بادی های ضدهسته ای
- کشت خون برای آمبولی سپتیک مشکوک
- بررسی همولیز
- آگولتینین سرد
- سطح کرایوفیبرینوژن
- سطح کرایوگلوبولین
- الکتروفورز و ایمونوفیکساسیون پروتئین های موجود در سرم و ادرار
- هپاتیت C (برای کرایوگلوبولین مشکوک)
- سرولوژی سیفلیس
درمان سیاه شدن پا یا انگشت پا
درمان این سندرم بستگی به علت آن دارد و معمولاً به شکل تسکین انسداد و بازیابی عملکرد عروق شریانی یا وریدی انجام می شود.
- ضدانعقادها (به ویژه داروهای ضدپلاکت) و روش های جراحی اندوواسکولار یا ترمیمی برای آمبولی و ترومبوز جهت از بین بردن منبع لخته، رفع انسداد و بازیابی جریان خون
- زمانی که سندرم بعلت هیپرویسکوزیته باشد، ممکن است به درمان هماتولوژیک نیاز باشد.
- درمان های حمایتی شامل استراحت، شرایط گرم، لباس مناسب و آبرسانی می باشد.
⚠️ عوامل خطر در این بیماران باید کنترل شوند، این راهکارها عبارتند از:
- ترک سیگار
- کنترل فشار خون
- کاهش کلسترول سرم
دکتر آرش توفیق فوق تخصص جراحی عروق در تهران