سیستم لنفاوی (لنف نود) شبکه ی گسترده ای از عروق، غدد و مجراهایی است که تقریباً از تمام بافت های بدن عبور کرده و امکان گردش مایعی به نام لنف را در بدن به روشی مشابه خون فراهم می نماید. سیستم لنفاوی برای تعادل مایع، جذب اسیدهای چرب در معده و تنظیم سیستم ایمنی ضروری است. لنف نود مانند فیلتر، در دفع ویروس‌ها، باکتری‌ها و …. عمل می‌کند، قبل از اینکه باقی ارگان های بدن را آلوده کنند.
لنف نود چیست؟
سیستم لنفاوی شبکه ای از عروق، غدد و مجاری هایی است که مایع اضافی را در بدن جمع آوری کرده و به گردش در می آورد. 500 الی 600 غده ی لنفاوی در سراسر بدن وجود دارد. این غدد در واکنش به عفونت ناشی از تجمع مایع لنفاوی، باکتری یا سایر موجودات زنده و سلول های سیستم ایمنی متورم می شوند. سیستم لنفاوی بخشی از سیستم ایمنی است. همچنین، تعادل مایعات را حفظ می کند و در جذب چربی ها و مواد مغذی محلول در چربی نقش دارد. از دیگر وظایف لنف نود میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1_ تعادل مایعات
سیستم لنفاوی، مایع و پروتئین های اضافی را از بافت هایی برمی گرداند که نمی توانند از طریق رگ های خونی بازگردند. این مایع اغلب در فضاهای کوچک اطراف سلول ها که به فضاهای بینابینی معروف هستند جمع می شود. مویرگ های لنفی کوچک این فضاها را به سیستم لنفاوی متصل می کنند.
حدود ۹۰ درصد پلاسمایی که از مویرگ های خونی شریانی به بافت ها می رسد از طریق مویرگ ها و سیاهرگ های وریدی باز می گردد و ۱۰ درصد باقی مانده از طریق سیستم لنفاوی حرکت می کند. اختلال در پردازش مایع می تواند منجر به ورم موضعی شود که به عنوان لنف ادم (lymphedema) شناخته می شود.
2_ جذب مواد
سیستم لنفاوی نقشی کلیدی در عملکرد روده دارد و به انتقال چربی، مقابله با عفونت ها و حذف مایع اضافی کمک می کند. بخشی از غشای روده در روده ی کوچک حاوی برجستگی های انگشت مانندی به نام پرز است. هر پرز حاوی مویرگ های لنفی کوچکی به نام لاکتال است. این لاکتال ها چربی ها و ویتامین های محلول در چربی را جذب می کنند و مایع سفید رنگی به نام شیل (chyle) را تشکیل می دهند.
این مایع حاوی لنف و چربی های امولسیون شده یا اسیدهای چرب آزاد است و هنگامی که به گردش خون وریدی می رسد، مواد مغذی را به طور غیر مستقیم تحویل می دهد. مویرگ های خون به طور مستقیم سایر مواد مغذی را جذب می کنند.
3_ سیستم ایمنی
سومین عملکرد غدد لنفاوی دفاع از بدن در برابر قرار گرفتن در معرض میکروارگانیسم های بالقوه خطرناک مانند عفونت ها است. اولین خط دفاعی بدن شامل موارد زیر است:
- موانع فیزیکی مانند پوست
- موانع سمی، مانند محتویات اسیدی معده
- باکتری های «مفید» در بدن
غدد لنفاوی چگونه با عفونت مقابله می کنند؟
سیستم لنفاوی گلبول های سفیدی به نام لنفوسیت تولید می کند. دو نوع لنفوسیت به نام سلول های T و سلول های B وجود دارد که هر دو از طریق سیستم لنفاوی حرکت می کنند. هنگامی که به غدد لنفاوی می رسند؛ با ویروس ها، باکتری ها و ذرات خارجی موجود در مایع لنفاوی تماس پیدا می کنند.
بعد از تماس، لنفوسیت ها آنتی بادی هایی تشکیل می دهند و شروع به دفاع از بدن می کنند. همچنین اگر از قبل با عامل بیماری زای خاصی در گذشته مواجه شده باشند، می توانند آنتی بادی را از حافظه ی سلولی تولید کنند. سیستم لنفاوی و عملکرد لنفوسیت ها، بخشی از واکنش سیستم ایمنی تطبیقی بدن را تشکیل می دهند. این واکنش ها، واکنش هایی بسیار ویژه و ماندگار در برابر پاتوژن های به خصوصی هستند.
سایر بافت های لنفاوی
غدد لنفاوی تنها بافت های لنفاوی بدن نیستند. لوزه ها، طحال و غدد تیموس نیز جزو بافت های لنفاوی هستند.
- غده ی تیموس: غده ی تیموس یک اندام لنفاوی و یک غده ی درون ریز در پشت جناغ سینه است. این غده هورمون ها را ترشح می کند و برای تولید، بلوغ و تمایز سلول های T ایمنی، حیاتی است.
- لوزه ها: لوزه ها، لنفوسیت ها و آنتی بادی ها را تولید می کنند و می توانند به محافظت در برابر اجسام خارجی استنشاق شده و بلعیده شده کمک کنند.
- طحال: طحال بخشی از سیستم لنفاوی متصل نیست اما بافت لنفاوی است که گلبول های سفید تولید کرده و خون را فیلتر می کند تا میکروب ها و همچنین گلبول های قرمز قدیمی و آسیب دیده و پلاکت ها را از بین ببرد.
- مغز استخوان: مغز استخوان بافت لنفاوی نیست اما بخشی از سیستم لنفاوی است، زیرا در این قسمت است که لنفوسیت های سلول B سیستم ایمنی بالغ می شوند.
چرا غدد لنفاوی متورم می شوند؟
غدد لنفاوی ممکن است به دو دلیل رایج متورم شوند:
- واکنش به عفونت
- و عفونت مستقیم غدد لنفاوی
در حالت اول، غدد لنفاوی هنگام تماس با مواد خارجی از بافت عفونی، واکنش نشان می دهند. عفونت مستقیم می تواند باعث لنفادنیت شود. در این بیماری، عفونت باعث التهاب در غدد لنفاوی می شود و فرد نیاز به درمان با آنتی بیوتیک دارد. اکثر افرادی که به علت سرماخوردگی یا آنفولانزا غدد متورم دارند، نیازی به تماس با پزشک ندارند. با این حال، در موارد زیر فرد باید به دنبال مشاوره ی پزشکی باشد:
- غدد لنفاوی بیش از 2 هفته متورم بمانند.
- یک غدد لنفاوی متورم در جای خود سفت یا ثابت باشد.
- تورم همراه با تب، تعریق شبانه یا کاهش وزن غیرقابل توضیح داشته باشد.
- تب غده ای: این بیماری که با نام مونونوکلئوز عفونی یا مونو نیز شناخته می شود، یک عفونت ویروسی است که می تواند باعث تورم طولانی مدت، گلودرد و خستگی مفرط شود.
- التهاب لوزه ها: این بیماری در کودکان شایع تر از بزرگسالان است و زمانی رخ می دهد که غدد لنفاوی پشت دهان در حال مقابله با عفونتی هستند که معمولاً ویروسی اما گاهی باکتریایی است.
- فارنژیت: برخی افراد به این عفونت، گلودرد میکروبی می گویند. این عفونت ناشی از عفونت باکتریایی استرپتوکوک است و می تواند باعث تورم غدد لنفاوی شود.
لنفوم و علائم آن
سرطانی که در سیستم لنفاوی شروع می شود به نام لنفوم شناخته می شود و جدی ترین بیماری لنفاوی است. لنفوم هوچکین بر لنفوسیت های B که نوعی گلبول سفید هستند، تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به لنفوم هوچکین نوع خاصی از لنفوسیت را در خون خود دارند که سلول های رید – استرنبرگ نامیده می شوند. لنفوم غیر هوچکین به انواعی اطلاق می شود که این سلول ها را درگیر نمی کنند.
لنفوم هوچکین می تواند در سراسر سیستم لنفاوی رخ دهد. با این حال، این بیماری معمولاً غدد لنفاوی در قسمت بالاتنه مانند گردن، قفسه ی سینه و زیر بازوها را تحت تأثیر قرار می دهد. لنفوم غیر هوچکین می تواند از لنفوسیت های B یا T ایجاد شود اما در لنفوسیت های B شایع تر است. انواع زیادی از لنفوم های غیر هوچکین وجود دارند که می توانند با توجه به محل خود و میزان تهاجمی بودن رشدشان متفاوت باشند.
_ سرطان ثانویه
سلول های سرطانی ممکن است از محل اولیه ی خود از طریق سیستم لنفاوی پخش شوند که احتمال دارد باعث بزرگ شدن غدد لنفاوی شوند. شایع ترین نمونه های آن، سرطان پستان و سرطان ملانوم هستند.
_ لنف ادم
در صورتی که سیستم لنفاوی به درستی کار نکند، ممکن است مایع به طور مؤثر تخلیه نشود. تجمع مایع می تواند منجر به تورم در بازو یا پا شود که به آن لنف ادم می گویند. پوست ممکن است سفت و سخت شده و مشکلات پوستی ایجاد شود. در برخی موارد امکان دارد مایع از طریق پوست نشت کند. انسداد می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- جراحی
- پرتو درمانی
- آسیب دیدگی
- بیماری ای به نام فیلاریازیس لنفاوی
- اختلال مادرزادی
دکتر آرش توفیق، جراح سرطان و فوق تخصص عروق
