نکروز یا سیاه شدن پا مشکلی است که در پای افراد دیابتی بروز پیدا می کند. بیماران دیابتی بیش از سایرین دچار زخم های مکرر در پاهای خود می شوند. این زخم ها معمولاً دیر بهبود می یابند و تکرار این زخم ها به مرور زمان باعث بی حسی پاها خواهد شد. متأسفانه باید بدانید که شایعات مربوط به سیاه شدن پاها، عفونت و قطع عضو صحت دارد! سیاه شدن پای دیابتی چیست؟ چگونه می توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد؟ چه درمان هایی برای سیاه شدن پاها وجود دارد؟ برای یافتن جواب این سؤالات در ادامه با ما همراه باشید.
پای دیابتی یعنی چه؟
پای دیابتی یکی از عوارض شایع دیابت محسوب می شود. این بیماری مزمن به دلیل تنظیم نادرست قند خون شکل گرفته و روی سیستم عصبی (نوروپاتی حسی) و سیستم گردش خون بیمار تأثیر می گذارد. از علائم این مشکل می توان به از دست دادن حس پاها، ایجاد زخم های متعدد و بهبودی طولانی تر زخم ها اشاره کرد. عدم درمان زخم ها ممکن است منجر به عفونت و در نتیجه، سیاه شدن پاها شوند. پای دیابتی عامل اصلی قطع عضو در فرانسه می باشد.
سیاه شدن پای دیابتی یکی از عوارض زخم پای دیابتی است
همانطور که پیش از این گفتیم، زخم پا یکی از عوارض مربوط به پای دیابتی می باشد. پای دیابتی دچار 3 نوع زخم می شود: زخم نوروپاتیک، زخم ایسکمیک و زخم عصبی ایسکمیک. هر یک از این زخم ها می تواند منجر به نکروز یا سیاه شدن پای دیابتی شوند. در واقع، آسیب دیدگی عصبی و بی حسی پاها ممکن است باعث شود تا بیمار درد زخم ها را متوجه نشده و بیماری به مرحله ی خطرناک برسد. زیرا عدم درمان زخم ها باعث عفونی شدن و سیاه شدن پاها می گردد.
با این وجود، خطر ابتلا به سیاه شدن پا در بیماران مبتلا به دیابت به گرید یا درجه زخم پای دیابتی بستگی دارد. هرچه گرید بیماری بالاتر باشد خطر عفونت زخم های پا و سیاه شدن پای دیابتی بیشتر است:
- گرید صفر: بیمار دچار بی حسی یا کاهش حس در پاها نمی شود.
- گرید 1: بیمار تنها دچاری نوروپاتی حسی می شود.
- گرید 2: نوروپاتی حسی، آرتریت، دفرمه شدن پای دیابتی
- گرید 3: احتمال زخم یا قطع عضو
چگونه می توان از سیاه شدن پای دیابتی پیشگیری کرد؟
با انجام روزانه ی اقدامات پیشگیرانه ی زیر می توانید خطر بروز سیاه شدن پای دیابتی را کاهش دهید:
- بررسی و معاینه ی پای دیابتی به منظور پیدا کردن نشانه های آسیب دیدگی های احتمالی و کنترل به موقع آن
- شست و شوی پا با صابون های ملایم و خشک کردن آرام و وسواسانه ی آن
- استفاده از کفش های متناسب با مورفولوژی پاهای دیابتی
- مراجعه ی سالانه به متخصص پدیکور به منظور مراقبت از پاها
- محدود کردن عوامل خطرزا مثل مصرف دخانیات یا اضافه وزن
کنترل و مراقبت از زخم پای دیابتی
برای پیشگیری از سیاه شدن پای دیابتی، فرآیند کنترل و مراقبت از پای بیمار دیابتی باید در اسرع وقت صورت گیرد. در ادامه، زخم باید تا زمان بهبودی کامل با استفاده از پارچه پوشانده شود. همچنین، زخم های بزرگ باید توسط تمامی متخصصین دخیل در درمان و مراقبت از بیمار دیابتی تحت نظر قرار گیرد. مراقبت های موضعی و درمان با آنتی بیوتیک ها معمولاً از اقدامات ضروری درمان چنین زخم هایی می باشد.
درمان سیاه شدن پای دیابتی
درمان نکروز یا سیاه شدن پای دیابتی با توجه به درجه یا گرید آن انجام می شود:
- درمان موضعی بافت زخم شده در پای دیابتی مثل پانسمان ضد عفونی و دترجن
- درمان با آنتی بیوتیک به منظور کاهش عفونت پای دیابتی
- درمان با جراحی. جراحی می تواند در قالب پاکسازی و حذف بافت نرم نکروز (دبریمنت) یا -در موارد شدید تر- قطع کامل پای آسیب دیده باشد.
- برای تسریع فرآیند درمان، می توان از ترکیبی این درمان ها در کنار هم استفاده کرد.
علت سیاه شدن پای دیابتی
بیماری دیابت به دلیل اختلال در تنظیم سطح قند خون بدن رخ می دهد. در شرایط عادی، گلوکز یا قند ساخته شده از فرآیند هضم غذا از طریق جریان خون در تمامی بدن پخش می شود و به سلول ها می رسد. در یک بدن سالم، انسولین گلوکز را تحویل گرفته و وارد سلول می کند. در بیماران دیابتی، مشکلات مربوط به انسولین باعث می شود که گلوکز نتواند وارد سلول شده و در نتیجه در جریان خون انباشته شود.
در واقع، این نوع بالا بودن قند خون است که منجر به نکروز یا سیاه شدگی پای دیابتی می گردد. فرآیند کلی نکروز به شرح زیر است. از آنجایی که پاها رایج ترین ناحیه ی تحت تأثیر این بیماری می باشند، توضیحات زیر مربوط به سیاه شدگی پای دیابتی می باشد. البته، نکروز در تمامی نواحی بدن به شکلی مشابه رخ می دهد:
- آسیب دیدگی عصبی تحت تأثیر قند خون بالا (نوروپاتی دیابتی)
- بی حسی تحت اثر آسیب دیدگی های عصبی
- بی حسی ایجاد شده باعث می شود تا انواع و اقسام آسیب دیدگی ها مثل ساییدگی کفش روی پوست پا، وجود سنگ در کفش، بریدگی، ضربه و... مورد توجه قرار نگیرند
- عدم درمان این زخم ها باعث بروز عفونت در ناحیه زخم خواهد شد
- با توجه با ناکافی بودن جریان خون و محدودیت درمان های داخلی در بیماران دیابتی، عفونت با سرعت بالایی شروع به وخیم تر شدن می کند
- فرآیند نکروز و سیاه شدگی پای دیابتی در تمام سطوح آغاز می شود
علائم سیاه شدن پای دیابتی یا نکروز در پا
سیاه شدن پای دیابتی همراه با علائم خاصی می باشد. زمانی که نکروز داخلی باشد (روی ماهیچه ها و اندام های داخلی تأثیر بگذارد)، عموماً علائم زیر دیده می شود:
- ورم
- درد، که می تواند شدید باشد
- تب خفیف ماندگار
- احساس ناخوشی عمومی
- خواب آلودگی
- حالت تهوع
- بی حالی
علائم مربوط به نکروز خارجی (آسیب دیدگی پوست) شامل این موارد است:
- تغییر رنگ شدید پوست (قهوه ای، برنزه، آبی، بنفش، قرمز و سیاه)
- وجود یک مرز واضح ببن پوست سالم و پوست در حال مرگ
- پوست سرد
- نازکی و براق شدگی پوست
- ترشحات بدبو از زخم
- درد شدید و سپس بی حسی کامل
- پوست با لمس کردن ترق می خورد
- تاول
مقابله با اضطراب ناشی از نکروز در بیماران دیابتی
یکی دیگر از عوارض بسیار رایج و مهم سیاه شدن پای دیابتی، اضطراب است. زمانی که فرآیند ناخوشایند نکروز آغاز شود، متأسفانه علائم آن بازگشت ناپذیر بوده و درمان قطعی وجود ندارد. اضطراب ناشی از نکروز در بیماران دیابتی بسیار شدید و خاص می باشد. این ترس یک وحشت ریشه ای ناشی از نگاه به آینده است. برخی از افکار اضطراب آور این بیماران در ادامه آمده است:
- نکند یکی از اندام های خودم را با قطع عضو از دست بدهم
- نکند دیگر نتونم فلان فعالیت را انجام بدهم (این فعالیت بعضاً ساده ترین کارها مثل قدم زدن و ایستادن را در بر می گیرد)
- نکند نکروز در سایر نقاط بدنم پخش شود
- نکند خانواده و دوستانم از من خسته شوند و من را ترک کنند
- نکند بمیرم
اضطراب ناشی از مواجهه با سیاه شدن پای دیابتی می تواند ناتوان کننده باشد. زیرا اغلب بیماران به دلیل بی حس شدن پاها تا زمانی که زخمشان جدی و عفونی نشده است متوجه آن نمی شوند. بنابراین مواجهه ناگهانی با مشکلی جدی که می تواند قطع عضو و حتی مرگ را در پی داشته باشد بسیار ترسناک است.
قابل درک است که شما در ابتدا بترسید؛ اما می توانید دیابت و اضطراب خود را کنترل کنید. برای جلوگیری از پیشرفت سیاه شدن پای دیابتی اقدامات زیر را انجام دهید:
- قند خون خود را تحت نظر داشته و آن را در محدوده ی نرمال نگه دارید.
- به یک رژیم غذایی سالم پایبند باشید.
- در صورت لزوم وزن خود را کاهش دهید.
- سیگار را ترک کنید.
- ورزش منظم را فراموش نکنید.
- هر روز تمام بدن خود (مخصوصاً پاها) را برای وجود هر گونه زخم بررسی کنید.
- همیشه جوراب و پاپوش بپوشید.
- جریان خون در پایین تنه را تقویت کنید (پاهایتان را بالاتر از سطح بدن خود قرار دهید، جوراب های گشاد بپوشید)
- به صورت منظم توسط پزشک معاینه شوید.
شما با اهمیت دادن به سلامتی خود خطر ابتلا به سیاه شدن پاهای دیابتی و اضطراب ناشی از آن را کاهش خواهید داد. همیشه به یاد داشته باشید که سیاه شدن پای دیابتی اجتناب ناپذیر نیست و شما در اغلب مواقع می توانید از بروز آن جلوگیری کنید.
دکتر آرش توفیق، جراح و فوق تخصص عروق در تهران
